Örnefni íslenskra jökla

Var að skima yfir bókina Geographic Names of Iceland's Glaciers: Historic and modern eftir jarðfræðingana Odd Sigurðsson  og Richard S. Williams, Jr.

Mér líst ljómandi vel á verkið hjá félögunum. Þarna eru 269 nútíma jöklanöfn talin upp og jöklarnir flokkaðir niður eftir gerð. Alls eru jöklanöfnin á sjötta hundrað en sumir jöklar hafa gengið undir nokkrum eldri nöfnum. T.d Vatnajökull, hann hefur borði nöfnin Klofajökull, Austurjökull, Austurjöklar og Grímsvatnajökull.

Jöklar eru vel skilgreindir í byrjun. Flottar skýringamyndir og ljósmyndir sem flestar eru teknar úr lofti í góðu veðri. Mig dauðlangar í jöklaferð þegar ég sé sumar hverjar.  Það er greinilega mikið og skemmtilegt verk framundan við að safna jöklum hjá mér. Þessi bók gefur nýja vídd í jöklaferðir. Öll tvímæli um nöfn íslenskra jökla eru hér með tekin af. 

Bókin er komin út á ensku og íslensk  útgáfa væntanleg. Hægt er að nálgast ensku útgáfuna á .pdf formi.

Frábært og stórmerkilegt framtak hjá höfundum.

Hljóðlaus hurðarskellur

Þegar ég renndi í gegnum blöðin meðan ég borðaði musli morgunverðinn um kl. 7.25 í morgun kom skyndilega þrýstingshögg, búmp. Hver skellir svona á eftir sér hurðum hugsaði ég en ekkert hljóð fylgdi. Ég ætlaði að kíkja út og fylgjast með mannaferðum en frétt um gjaldþrot Lehman Brothers stöðvaði mig. Ekki velti ég þessu meir fyrir mér. En á leiðinni í vinnuna frétti ég af snörpum jarðskjálfta upp á tæp fjögur Richterstig.  Ég bý uppi á heiði í Kópavogi, vil hafa útsýni og sleppa við flóð. Borðkrókurinn er í 128 metra hæð yfir sjávarmáli. Hér er GPS punktur:  N: 64.06.634 -  W 021.51.981. Ekki veit ég hvort það sé dempari undir grágrýtisheiðum Kópavogs en lítið fór fyrir skjálftanum.

Ísland er í stöðugri mótun og eru jarðskjálftar innifaldir ríkisborgararéttinum.

Fyrsta haustlægðin á höfuðdag

Það verður ekki efnilegt veðrið næstu þrjár vikurnar ef þjóðtrúin gengur eftir.  Í dag, 29. ágúst er höfuðdagur. Hann er til minnngar um það, er Heródes konungur Antipas lét hálshöggva Jóhannes skírari að beiðni Salóme konu sinnar árið 31 e.Kr.

Fyrir ári síðan gekk þessi spá næstum eftir, það var úrkoma á höfuðdag og stóð hún nær allt haustið.

Veðurstofa Íslands hefur gefið út viðvörun vegna storms sem gengur yfir landið vestanvert í nótt og fyrramálið.  Kvöldið fór í taka saman lausa hluti af svölum og veröndinni. Haustið er komið.

Veiðiaðferðir

Í Fiskifréttum í Viðskiptablaðinu í dag er viðtal við kapteininn og Hornfirðinginn, Ómar Fransson á línu- og  handfærabátnum Sævari SF 272. Hann segir frá makrílveiðum á handfæri. Með fréttinni fylgir mynd af bátum og eru handfærarúllurnar á mjög óhefðbundnum stað á bátnum. Þarna er verið að vinna merkiegt þróunarstarf.

Þessi frétt minnir mig á fund hjá Fiskifélagi Íslands um þróun veiðarfæra og umgengni við auðlindina, sem ég sótti í desember 2001.  Ég skrifaði pistil um fundarreynslu mína á horn.is og fylgir hann hér á eftir, en það er greinilegt að hornfirskir sjómenn eru að þróa vistvænar og umhverfisvænar makrílveiðar. Athyglisverð nýsköpun.

Veiðiaðferðir 

Í byrjun desember á síðasta ári mætti ég á fund hjá Fiskifélagi Íslands um þróun veiðarfæra og umgengni um auðlindina.  Ég hef haft mikinn áhuga á þessu efni, veiðafæratækni,  en þegar ég var togarasjómaður fyrir 15 árum vorkenndi ég fiskinum í sjónum, þurfa að glíma við þessa hrikalegu náttúruhamfarir, hlera og troll.

Einar Hreinsson hjá Netagerð Vestfjarða og Guðmundur Gunnarsson hjá Hampiðjunni héldu mjög fróðleg erindi. Spurt var hvort veiðarfærin geti valið þann fisk sem menn vilja veiða og þannig flokkað fiskinn niðri í sjónum í stað þess að flokka hann uppi á yfirborðinu

Vestfirðingurinn, Einar hristi nokkuð upp í fundarmönnum og sagði að vitneskja fiskimanna á veiðiferlinu vera afar takmarkaða, að því leyti að mjög lítið væri vitað um hvað gerist neðansjávar við fiskveiðar og að kunnátta og geta Íslendinga í fiskveiðum væri einfaldlega ekki nógu góð.
Þessi orð hans vöktu mikla athygli og ekki síst hjá skipstjórunum. Ég hef verið alinn upp í þeirri trú að við eigum besta fiskveiðistjórnunarkerfi í heimi og með mestu kunnáttu í fiskveiðum. Mér leið þarna eins og á Júróvisionkvöldi, með besta lagið að okkar mati en ekkert stig.

Ennfremur vakti mikla athygli hjá mér tafla (e. Fridman og Carrothers) sem Einar sýndi um hvernig við veiðum fisk, en þar eru 75 “mögulegar” veiðiaðferðir, notaðar eru 18 í heiminum, en við Íslendingar notumst við þrjár. Veiðiaðferðir okkar eru því fáar og einhæfar.
Taflan byggist á tveim þáttum, atferli fisks og veiðiaðferðum. Áhrifum beitt á atferli, 1)aðlöðun, 2)fráhrinding og 3)blekking. Svo eru aðferðir við að ná fiski úr vatni, a)ánetjun, b)innilokun, c)sigtun, d)kræking/stunga og e)dæling/plæing. 
Hvatti Einar ennfremur til að menn myndu þróa nýjar veiðiaðferðir og tæknigetu með opnum hug og hugsa málið frá öðru sjónarhorni, aðferðir sem við værum að nota í dag, væru kannski ekki þær bestu jafnvel ónothæfar. Fannst mér þessi ábending hans góð og sérstaklega athyglisvert að heyra þetta frá manni úr veiðarfærabransanum.

Guðmundur greindi í erindi sínu m.a. frá rannsóknum Norðmanna í veiðarfærarannsóknum en þeir eru langfremstir í heiminum í þessum efnum. Sagði frá tilraunum með að nýta lyktarskyn fisks til að veiða hann, sem og með lífræn hljóð.

Mín niðurstaða eftir fundinn var sú að það þarf að taka rannsóknir á atferli og erfðum fiska, lífríki og fiskstofnum til rækilegrar endurskoðunar. Stórefla þarf rannsóknir, byggja upp meiri þekkingu og tæknigetu,  setja landgrunnið í umhverfismat og skilgreina alveg upp á nýtt með hvaða veiðarfærum fiskurinn er veiddur. Fara eftir niðurstöðum þó kvalarfullar kunni að verða. Stefna að því að bera af á þessu sviði og selja svo rannsóknarþekkingu út um allan heim. Vísindin efla alla dáð.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

Legg ég því til að hornfirskir sjómenn, útgerðarmenn, veiðarfæragerðarmenn eða hugvitsmenn setji sér það takmark að þróa fjórðu aðferðina fyrir Íslendinga á næstu fjórum árum.

Auk þess legg ég til að kvótakerfið í núverandi mynd verði lagt í eyði.

Herðubreið sigruð

Þann 10. júlí árið 1907 varð dularfullt slys í Öskjuvatni. Þá fórust tveir Þjóðverjar með segldúksbát sínum. Þeir voru jarðfræðingurinn Walter von Knebel og Max Rudloff listmálari. Ári síðar kom heitkona Knebel, Ina von Grumbkow ásamt jarðfræðingnum dr. Hans Reck til að leita skýringa á slysinu. Með í ferðinni var bóndinn Sigurður Sumarliðason. Eftir ferðina gaf Ina út bókina, "ÍSAFOLD - Ferðamyndir frá Íslandi".

Á leiðinni í Öskju gengu Reck og Sigurður á Kollóttudyngju. Dagurinn á eftir var hvíldardagur, fyrir hestana en leyndardómar hinnar 1660 m háu Herðubreiðar freistuð þrautseigra ungra krafta jarðfræðingsins Hans Reck.

Í bókinni Ísafold segir þetta um gönguna á Herðubreið, 13. ágúst 1908.  

"Enn hafði enginn klifið risahá móbergsveggina í hlíðum hennar. Enginn mannlegur fótur hafði stigið á koll hennar. Fjallið var fram að þessu talið ógengt og enginn hafði reynt að glíma við það."

Þegar göngunni á Herðubreið er lokið skrifar Ina:

"Þeir höfðu hlaðið vörðu hæst á fjallinu, og sáum við hana öll greinilega í sjónauka. Þessi fyrsta ganga á fjallið hafði ekki aðeins mikið vísindagildi, heldur kom hún okkur einnig að góðum notum á framhaldi ferðarinnar til Öskju. Úr þessari hæð gafst þeim góð yfirsýn um víðlendið í kring. Þeir sáu að á milli Herðubreiðar og Dyngjufjalla hafði vikurinn sléttað að mestu ójöfnur hraunanna og að leiðin myndi vera tiltölulega auðveld.

Auðvitað voru þeir orðnir uppgefnir eftir þessa erfiðu og hættulegu fjallgöngu, en glaðir að hafa lokið djarfmannlegu verki. Hvíldin og maturinn hressti þá, svo að þeir gátu sagt okkur frá mörgu, sem fyrir þá bar í þessari ævintýralegu fjallgöngu. Athyglisverðastar voru eftirfarandi upplýsingar: Þegar komið var langleiðina á brún fjallsins, varð á kafla fyrir þeim svart hraun undir lóðréttum hamraveggnum í upsum fjallsins, rétt áður en þeir komust upp. Til öryggis höfðu þeir sett upp sólgleraugu, svo að þeir blinduðust ekki á sólglitrandi jöklinum, sem samkvæmt landabréfinu átti að þekja alla hásléttuna þar uppi. Hvílík undrun! Við augu blasti aðeins svart hraun og óhreinar fannir á stangli, þar sem þeir væntu ósnortins hreinleika jökulfannanna."

Fyrsta ganga á fjalladrottninguna Herðubreið var því fyrir tilviljun. Eiginlega má segja að hún hafi verið fyrir slys. Dr. Hans Reck varð síðar háskólakennari í Berlín. Næstu árin hélt hann áfram rannsóknum íslenskra eldfjalla og ritaði töluvert um það efni.

 

Hér er frétt sem birtist í Norðurlandi 29. ágúst 1908.

Hólárjökull hopar einnig

Það hopa fleiri jöklar en Snæfellsjökull.  Ég tók myndir með árs millibili af Hólárjökli, rétt austan við Hnappavelli. Hann er einn af tignarlegum skriðjöklum úr Öræfjajökli.

Fyrri myndin var tekin þann 16. júlí 2006. Önnur myndin 1. júlí 2007 og sú nýjasta þann 3. júlí 2008.  Það sést glöggt að jökultungan hefur styst og jökullin þynnst. Þett er ein afleiðingin af hlýnun jarðar. Hólárjökull hefur eflaust látið meira undan síðustu vikur.

Snæfellsjökull hopar hratt

Þýli

Á Hafíssetrinu í Hillebrandtshúsi, elsta timburhúsi landsins á Blönduósi er þessari köldu spurningu kastað fram.

Talið er að Ísland hafi heitað Þýli í a.m.k. 1200 ár. Ættum við að skipta og taka upp gamla nafnið? Hugsið málið!

Hvað ætli markaðsmenn segi um nafnabítti. Eftir tvöhundruð ár verður Ísland íslaust og ber þá ekki nafn með rentu.

Mér fannst þetta athyglisverð vitneskja um gamla nafnið á landinu okkar sem ég fékk á Hafíssetrinu í gær. Hins vegar finnst mér nafnið Þýli vera frekar óþjált og líta illa út á prenti. En það yrði borið fram eins og Thule. En þetta er svipuð pæling og cuil.com menn eru að framkvæma, vera kúl.

Nafnið Þýli er komið af gríska orðinu þýle. Gríski sæfarinn Pyþeas ritaði um ferðir sínar á fjórðu öld fyrir Krist og minnist þar meðal annars á þessa norðlægu eyju, Þýli. Segir hann ís ekki fjarri landinu í norðri, bjart nánast allan sólarhringinn um hásumar og sé þangað sex daga sigling frá Bretlandi.

Á frólega vefnum ferlir.is er þessi frásögn af nafninu Þýli.

"En laust eftir aldamótin 700, þegar norrænir víkingar, er þá og síðar vóru yfirleitt nefndir "danir", tóku að herja og ræna vestur á bóginn frá aðalbækistöð sinni á meginlandinu er enn heitir Normandí í Frakklandi, var höfuðbækistöðin flutt norður til þess óbyggða eylands, er nú heitir Ísland, en þá hét Þúla eða Þýli = Sóley, (síðar Thule eftir að þ-ið hvarf úr engilsaxnesku stafrófi), "

Að lokum má leika sér með nokkrar línur. 
  "Ég ætla heim til Þýlis!",
  "Hæstu vextir í heimi á Þýli",
  "Þýlenska kvótakerfið.

Þýli ögrum skorið

Þýli ögrum skorið,
eg vil nefna þig
sem á brjóstum borið
og blessað hefur yfir mig
fyrir skikkun skaparans.
Vertu blessað, blessi þig
blessað nafnið hans.

    Eggert Ólafsson  1726-1768 

Þá hverfur eitt af 7 undrum veraldar

Fyrir tæpum tveim árum valdi ABC sjónvarpsstöðin 7 ný undur veraldar. Íslensku jöklarnir og eldfjöllin voru eitt af þeim undrum.  Hin voru Internetið, elsti hluti Jerúsalem, Kóralrif við Hawaii, Massai Mara Þjóðgarðurinn í Kenía, Potala-höllin í Tíbet og Maja-píramítarnir í Mexíkó.

Orkan úr íslensku jöklunum á meira skilið en: "Lowest Energy Prices"

Í huga koma orðin, "Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur."

Jökulsvelgur á Langjökli. Þarna streymir bræðsluvatnið niður.

Langjökull horfinn eftir öld?

Afkomumælingar á Mýrdalsjökli

Jöklarannsóknarfélag Íslands fór í árlega afkomumælingaferð á Mýrdalsjökul í dag. Ég jöklaáhugamaðurinn og jöklasafnarinn skellti mér í ferð. Ég fékk far með þeim bræðrum Guðmundi Þorra og Tómasi Jóhannessonum á nýbreyttum Toyota Land Cruiser, frábær fjallabíll. Það var þægileg og skemmtileg ferð.

Lag var af stað úr Höfuðstaðnum kl. 7 í morgun og stefnan sett á Mýrdalsjökul um Sólheimaheiði. Veðrið á Hellisheiði var ekki glæsilegt, úrkoma og rok en einn leiðangurstjóranna, Hálfdán Ágústsson, veðurfræðingur var búinn að rýna í kort og fann dag um helgina hvítu á milli lægða. Gekk spáin eftir og lagaðist veðrið er austar dró.

Boraðar voru  þrjár afkomuholur með kjarnabor og notið þess að vera á jöklinum.
Bráðabirgðaniðurstöður sýndu að afkoma Mýrdalsjökuls var svipuð og í fyrra. Í fyrstu holu var afkoman 11.77 m.  Önnur holan gaf tæpa tíu metra og sú þriðja var rúmir 9 m.

Það voru ungir og duglegir bormenn, vel skipulagðir og nákvæmir vísindamenn með í ferð. Einnig margir félagar í Jöklarannsóknarfélaginu mættir til að styðja við bakið á bormönnum. Tveir jeppar með jöklaáhugamenn komu frá Hornafirði. Það var gaman að vera innan um ungliðana í JÖRFÍ, þeir voru mjög hjálplegir, duglegir og gáfu sér góðan tíma til að útskýra leyndardóma jökulsins.

Mér var hugsað til eldstöðvarinnar Kötlu sem var fyrir sunnan okkur er við vorum að bora. Hún lét ekki á sér bæra en hún er vel vöktuð af jarðvísindamönnum og við hefðum ekki komist upp á jökul ef hætta hefði verið á ferð.

Gyða að raða ískjörnunum í réttri tímaröð.

Ískjarnarnir sem sóttir voru í Mýrdalsjökul með snjókjarnabor voru vegnir og mældir. Hitastig í þeim var mælt á 10 cm bili og var nýjasti ísinn +0,5 gráður heitur en kólnaði þegar neðar dró. Hæsta gildi var -4.0 gráður en svo hlýnaði aftur er kom að árskilum, þ.e. síðasta haust en þá var hitinn um frostmark.  Þyng hvers kjarna var skráð og lengd og þykkt til að finna eðlismassa. Kjarnarnir í miðri holunni voru flottastir, langir og hreinlegir en þar var úrkoman í vetur geymd.

Þegar komið var að ársskilum, var rör sett í holuna og hún staðsett nákvæmlega með nýjustu GPS-tækni. Holunar verða síðan heimsóttar í haust og þá verðurhægt að sjá hvað mikið hefur bráðnað, eða hversu mikinn skatt jökullinn hefur greitt. Líklegt er að 5 til 6 metrar fari ofan af jöklinum í sumar.

Bormenn í um 1400 metra hæð að ná í gögn í jöklinum.  Jöklarnir vita svo margt! JÖRFÍ á þennan öfluga bíl. Fólk á mynd: Ágúst, Einar, Skafti, Hálfdán, Sveinn, Hrafnhildur, Bergr og Jóhanna.

Vísindin efla alla dáð

Vorfundur JÖRFÍ

Þegar maður á lénið vatnajokull.com, þá getur maður ekki verið þekktur fyrir annað en að vera félagi í Jöklarannsóknafélaginu. 

Í kvöld var Vorfundur Jöklarannsóknarfélgs Íslands í Öskju og hélt Þorsteinn Þorsteinsson, jöklafræðingur fróðlegt erindi um rannsóknir í Skaftárkötlum 2006-2008. Greindi hann frá borleiðangrum til katlana í vorferðum á Vatnajökul 2006 og 2007 frá gangi borana, mælinga og sýnatökum. Síðan lýsti hann helstu niðurstöðum mælinga á vatnshita. Fróðlegt líkan af hræringum í lóninu undir kötlunum til skýringar á hinu mælda ferli var kynnt.  Kom þar í ljós að þarna voru miklir vísindamenn á ferð.

Skemmtileg saga var sögð af merkilegur símtali. En svo er mál með vexti að einn vísindamanna, Bergþór að nafni, hringir úr farsíma úr porti hjá Orkustofnun í mastur sem statt er í eystri Skaftárkatli. Mastrið gefur samband 300 metra niður í jökulinn í búnað sem er þar og tækið segir, "fjórar gráður", en það er hitinn á vatninu undir katlinum. Mjög athyglisvert samtal við mjög athyglisvert tæki á mjög athyglisverðum stað.

Að loknu erindi var myndasýning úr Kerlingarfjöllum en sumarferð félagsins verður heitið þangað í lok júní. Magnús Tumi Guðmundson sýndi myndir og útskýrði faglega tvær  öskjur  í Kerlingarfjöllum og greindi frá aldri nokkra tinda þar. Sá elsti er Höttur og er 350 þúsund ára gamall en sá yngsti er um 100 þúsund ára gamall. Einnig sýndi hann ljósmyndir sem teknar voru árið 1941 og bar saman við nýlegar myndir og eyðing jökla er augljós.