Stofuborð úr Jarrah rauðvið

Fyrir mánuði var ég í heimsókn hjá kunningjahjónum. Í íbúð þeirra var densilegur arinn sem kveikt var upp í. Þegar snarka fór í eldinum snerist umræðan allt í einu um viðinn sem var að brenna. Því harðari því meiri smellir. Þá mundi ég eftir að til var húsgagnaverslun, Gallerí Tútú hér á landi sem seldi  innanstokksmuni úr jarraviði sem ekki á hverju strái og verða vísast ekki í náinni framtíð.  Húsgagnaverslunin var hætt starfsemi en ég hafði upp á  eftirstöðvum af versluninni og keypti þungt stofuborð úr rauðum jarrviði. Mubla, þung sem járn. Sem ekki brennur í eldi og stenst endurtekin áhlaup trémaura og aðrar plágur. 

Hið furðulega hráefni sem fyrrgreindir munir eru smíðaðir úr nefnist jarraviður, eucalyptus marginata, og á rætur að rekja til strandlengju suðvesturhluta Ástralíu, þar sem slík tré fengu að vaxa í friði í 300-500 ár, og allt að því fimmtíu metra upp í himininn.

Þannig er mál með vexti að Bretar notuðu jarraviðarboli í undirstöður járnbrautarteina, sem þeir lögðu vítt og breitt um Suður-Afríku á nýlendutímanum, og sóttu hráefnið þessa löngu leið til Ástralíu vegna nánast lygilegra eiginleika þess.

Bretarnir gengu jafnframt svo nærri jarraskógum þessum, að þeir nánast þurrkuðust út á sínum tíma. Þótt ný tré séu að vísu felld í dag er efniviðurinn aldagamli af skornum skammti og talið hann muni þrjóta innan fárra ára. Hver smíðagripur er tölusettur líkt og um antík-mun sé að ræða, því búist er við að ekki líði á löngu þar til jarrahúsgögn teljist til safngripa.

Spjallrásir úr tré

Hver hlutur úr jarravið er sérstæður og engir tveir eins, þótt þeir virðist ef til vill samskonar við fyrstu sýn. Í viðnum eru mismunandi sprungur og hlykkir, hann er ýmist með rauðleitum eða gulum blæ og stundum með grænni slikju, jafnvel farið alveg út í himinblátt. Það er alveg ótrúlega fallegt á að líta.

Ástæðan er aldarlangt samspil rigningarvatns við stálboltana, sem reknir voru í gegnum viðinn undir brautarteinunum. Sjást holurnar eftir þá glögglega í smíðagripunum og gefa þeim sérstakan svip.

Forsaga húsgagnasmíði úr þessum tiltekna efniviði er sú, að um miðja 20. öld var trénu undir járnbrautunum skipt út fyrir steinsteypu og jafnvel hent, oft í vötn eða næstu ár, þar sem það óðar sökk til botns. Sagan segir síðan að líkkistusmiður nokkur hafi tekið upp á því að nýta hinn þarflausa jarravið til iðju sinnar, það er að segja þar til líkmenn tóku að kvarta sáran undan þyngslum. Hóf hann þá hina tímafreku iðju að smíða húsgögn úr viðnum og selja á markaði.

Jarraviður er svo þéttur að hann er einungis hægt að saga með sérstökum búnaði og þarf fjöldi  manna koma við sögu þegar húsgögnin eru smíðuð, þar sem hver hópur hafi sitt verksvið. Rykið sem þyrlast upp við vinnsluna er svo fíngert að nota þarf tilteknar grímur og fjölda vinnustunda tekur að pússa yfirborðið með sandpappír. Stundum þarf líka allt að því hálft ár til þess að þurrka viðinn. Áferðin er mismunandi eftir því úr hvaða hluta bolsins er smíðað, yfirborðsviðurinn er til dæmis mun grófari en sá sem fenginn er innan úr og útkoman misjöfn eftir því. Viðurinn er ekki lakkaður heldur borinn með olíu og skýrist hinn flauelsmjúki blær af því. Notuð er sérstök olía til þess að bera á viðinn en hann lætur sjálfur vita hvenær það er tímabært.

Húsgögnin eru hörð og sterk sem steinn, en líka einstaklega mjúk viðkomu og þau má skoða og strjúka endalaust. Yfir sumum hvílir einhver miðaldablær, kannski vegna grófleikans og hinna einföldu forma, en þegar nær dregur taka þau á sig allt aðra og fágaðri mynd. Verður manni nánast starsýnt á hlutina, eiginlega alveg óvart. Hin forvitnilega saga nær líka ósjálfrátt tökum á manni og hugurinn leitar á framandi slóðir. 

Fimm fræknu

Jarraviðurinn er notaður í innanstokksmuni af öllum gerðum; borð við sófa, í horn eða borðstofu, hillur, bekki, skápa, rúm og jafnvel hurðir, fyrir þá sem eru rammir að afli. Virðulegur höfðingjastóll vegur til dæmis 50 kíló. Langborð nokkuð, mikið að vöxtum, reynist búið til úr 20-30 trjábolum, vegur um hálft tonn. Reyndar er borðið í tvennu lagi, þar sem hægt er að taka plötuna af og þurfti fimm frækna menn til þess að koma því fyrir. Húsgögn þessi eru því fyrir máttarstólpa sem flytja sjaldan. 

Húsgögnin úr jarraviðnum sögulega eru kennd við Þyrnirós, sem líka svaf í eina öld áður en hún vaknaði til lífsins. Allar líkur eru á því að þau geti lifað aldir til viðbótar og geti hæglega gengið mann fram af manni. Það er að segja ef kostnaðurinn gengur ekki fram af manni eða frá manni. En fyrir þá sem eru smærri í sniðum og vilja hugsa vel um umhverfi sitt má klykkja út með því að Þyrnirós úr jarraviði er endurvinnsla í sinni ómenguðustu mynd.

Ég er mjög ánægður með nýja sögufræga sófaborðið mitt sem etv. hefur verið járbrautarteinn í fyrndinni. 

Heimild:  Viðtal í Morgunblaðinu, Þyrnirós af sögulegum meiði.