Loftmengun - orðaskortur í byrjun bílaaldar

Fyrsti bíllinn kom til Hafnar árið 1927 en Hornfirðingar voru ekki sammála um ágæti þessa fyrsta faratækis „[...] og bóndi nokkur vildi láta banna notkun þess því að það „eyðilegði alla hesta og svo færi það svo illa með vegi.““ 95

En ef skaftfellski bóndinn sem vitnað er í hér að ofan hefði einnig minnst á mengunina sem kemur frá bifreiðunum þá hefði hans verið getið í annálum og öðlast mikla frægð fyrir víðsýni og gáfur. Orðið annar Skaftfellskur ofviti. En orðið var ekki til. Eða er eftir honum rétt haft?

Andri Snær Magnason sem nýlega gaf út meistaraverkið Um tímann og vatnið hefur fjallað um orðanotkun og hugtök.

„Súrnun sjávar er stærsta breyting á efnafræði jarðar í 50 milljón ár ásamt því sem er gerast í andrúmsloftinu. Það hlýtur að koma mér við. En hvernig á ég að segja frá þessu í bók? Orðið „súrnun“ er ekki þrungið merkingu eins og kjarnorkusprengja. Ég þarf að gera lesandanum ljóst að orðið sé risavaxið en hafi allt of litla merkingu. Það er meðal þess sem ég reyni í þessari bók.“   Fréttablaðið 4. október 2019

Sama henti skaftfellska bóndann í byrjun bílaaldar, það var ekki til orð yfir mengandi útblásturinn frá bílnum. Orðaforðinn kemur á eftir tækninni. Hefði bóndinn nefnt orð sem tengdist útblæstrinum hefði þessi neikvæða setning um hann ekki verið jafn neyðarleg. Ef hann hefði notað orð eins og loftmengun, olíumengun, útblástur eða sótagnir þá hefðu þau orðið nýyrði og merki um mikla visku.

Vefurinn timarit.is er merkilegur vefur og leitaði ég eftir fimm mengandi orðum sem getið er ofar.

Orðið loftmengun kemur fyrst fyrir í byrjun árs 1948 í Morgunblaðinu. Um 20 árum eftir að fyrsti bíllinn kemur til Hornafjarðar: „Ekki var þó gert ráð fyrir að hjer yrði um svo mikla loftmengun að ræða, að hætta stafaði af.“  Segir í fréttinni.

Árið 1934 er fyrst minnst á útblástur gufu en áður notaði í merkingunni stækkun, eða úrás. Fyrsti útblástur mótorvélar í Siglfirðingi 25. janúar 1942.

Olíumengun kemur fyrst fyrir 1955,

Sótagnir koma fyrst fyrir í krossgátu 1953 en í  tímaritinu Veðrið 1956  „Auk þess hrífa droparnir með sé í fallinu sótagnir þær, sem kunna að vera svífandi i loftinu fyrir neðan skýin“

Orðið mengun er þó fyrir bílaöld á Íslandi en notað um skemmd. „mengun af ormarúg,“ Norðanfari, 20. desember 1879.

En skyldi skaftfellski bóndinn skilja orðið hamfarahlýnun og áttað sig á orsökum hennar ef samband næðist við hann í gegnum miðil í dag?

 

Heimildir
95 Arnþór Gunnarsson. 1997:285 Saga Hafnar I
Fréttablaðið 4. október 2019
Timarit.is

Athugasemdir

[Guðmundur Jónsson, 21.10.2019 kl. 16:48]

Bóndinn var að tala um að hestar fældust vegna bíla, það er, þegar þeir sjá bíla en ekki vegna þess að bílar mengi loftið fyrir þeim . Enda var mengun frá bílum ekki vandamá þá frekar en nú.  

 https://andriki.is/2019/05/05/bilar-med-6-utblasturs-en-bera-90-utblastursskattanna/?fbclid=IwAR0UubojCKf29_6ltu54xFaHXSdB9-9fFTHhClVX6e1vwoj0skpMeq3OVcU

[Sigurpáll Ingibergsson, 23.10.2019 kl. 15:45]

Guðmundur Jónsson. Jörðin er ekki flöt.

Hamfarahlýnun af mannavöldum er staðreynd. Orsakir hamfaranna er fyrst og fremst aukinn styrkur koltvísýrings (CO2) og fleiri svokallaðra gróðurhúsalofttegunda í lofthjúpnum sem leiðir til súrnunar heimshafanna auk hlýnunarinnar. Aukning gróðurhúsaloftegundanna er af mannavöldum  og stafar einkum af bruna af kolum og olíu til orkuframleiðslu, í samgöngum og iðnaði, minni binding koltvísýrings vegna gróðureyðingar og losun metans í landbúnaði.